Gijs H. van Gemert
Gompel&Svacina
ISBN 9789463714006
Dit boek gaat over mensen die niet zelfstandig kunnen leven door een beperking, om welke reden dan ook, en afhankelijk zijn van zorg. Zij hebben goede zorg nodig, maar wat is ‘goede zorg’?
Van Gemert beschrijft dat in zijn boek. ‘Het roer moet radicaal om op alle niveaus’, zegt hij. Zo moeten we de taal van de cliënt gaan spreken en zorgen dat die een eigen ruimte heeft waar die zich thuis voelt. Er moet perspectief geboden worden aan de cliënt en deze moet ook eigen keuzes mogen maken. Biedt geen ‘straktuur’, maar verander op basis van een dialoog. Met straktuur bedoelt Van Gemert dat er een steeds strakker georganiseerd systeem wordt ingezet van regels, geboden en verboden, om alles onder controle te houden, wat leidt tot een machtsspel met bevestigende beeldvorming.
Voor die dialogische houding is vakkennis nodig. De huidige scholing leert studenten over het algemeen omgaan met standaardproblemen met bijbehorende standaardoplossingen, uniformering dus. Dat kan geen goede zorg leveren aan individuen, want die zijn allerminst standaard. Een aanpak kun je op papier standaardiseren, maar ieder persoon zal die standaardaanpak anders uitvoeren omdat iedereen nu eenmaal anders is.
Als het gaat over de relatie, dan is het vanzelfsprekend dat zowel de bewoners als de begeleiders het naar hun zin hebben. Een gelijkwaardige relatie en samenwerken is de kern. Binnen de jeugdhulpverlening staat veelal de cliënt centraal in een straktuur, terwijl ontwikkeling plaatsvindt in contact met anderen en met materiaal in een omgeving. Gedrag openbaart zich in een relatie en is daardoor geen eigenschap van iemand, maar van die relatie en die communicatie. Dit boek ademt samenwerken en wederkerigheid, gelijkwaardigheid en ongelijkvaardigheid uit; naar mijn idee is dat de enige mogelijkheid voor een prettig samenzijn.
In ernstige probleemsituaties wordt vaak méér zorg geboden en veelal meer beheerst. Men weet vaak niet hoe het anders kan. Perspectief bieden kan een mogelijkheid zijn, maar daarmee is niet gezegd dat er dagelijks anders gedaan wordt. ‘Moeilijk verstaanbaar’ is vaak ook wederzijds en dat wordt niet altijd erkend in de zorg. Mijn ervaring is dat niemand expres moeilijk doet. Problemen in het contact ontstaan over het algemeen door een onhandige manier van omgang. De oplossing ligt dan ook in de relatie waar het probleem ontstaan is. Een geboden oplossing in dit boek is ‘subtiele signalen oppikken en daarmee een omgang weten te bewerkstelligen’. Mooie woorden, maar hoe doe je dat dan? En wie vindt wat een subtiel signaal? Bekend en vertrouwd gedrag is niet zomaar te veranderen, ook al weten we dat anders doen beter zou zijn. Dit vraagt om scholing, tijd, lef en geduld.
Van buitenaf liggen er ook allerlei eisen, zoals het voldoen aan een kwaliteitssysteem. Wat er gedaan is, wordt vaak wel genoteerd, echter niet hoe het gedaan is. Er is geen eenduidig systeem om de ontwikkeling van de relatie te kunnen volgen en waar nodig eventueel bij te kunnen stellen. Meestal wordt de observatie gedaan door een begeleider, het is dan de mening van die begeleider. Hoe betrouwbaar is die observatie? Wanneer doe je het nu goed? Leren laat zich niet afdwingen en opleggen. Persoonlijke betrokkenheid bieden is mooi verwoord, maar hoe ziet dat eruit? Een bewoner die boosheid en angst met zich meedraagt, heeft dat ooit ergens aan opgedaan in de omgang en zal alleen door de omgang met anderen kunnen veranderen. Maar ja, hoe? Je kunt als begeleider nog zo het gevoel hebben dat je empathisch bent, de juiste grenzen stelt en kleine stapjes neemt, maar als de cliënt het niet waarneemt kun je met die goedbedoelde inzet niets bereiken.
Dit boek is zeer zeker een prachtig pleidooi voor ontwikkeling in de relatie. Hoe je die ontwikkeling toetst binnen dit gedachtegoed, wordt niet goed duidelijk. Hoe je systematisch aan een relatie kunt bouwen, wordt uitgewerkt in de methode Beweging-als-houvast*. Daar vind je hoe een hulpgever in de relatie met de hulpvrager duurzame ontwikkeling kan bewerkstelligen. Samen met het boek van Van Gemert kan het een goede basis vormen voor opleidingen zorg en welzijn.
* Heijligers, C.C.W.M., & Bosman, A.M.T. (2019). Verhalen uit de leefgroep. Beweging-als-houvast in de jeugdzorg. Antwerpen/’s-Hertogenbosch: Gompel&Svacina.
