In dit onderzoek hebben we gekeken welke handelingen leraren in het (voortgezet) speciaal onderwijs gebruiken in situaties waarin leerlingen externaliserend gedrag laten zien. We observeerden met behulp van een digitaal observatie-instrument 61 leraren van 17 (voortgezet) speciaalonderwijsscholen. Daarnaast werd bij leraren de Leraar-Leerling Relatie Vragenlijst (LLRV) afgenomen en bij leerlingen de Klimaatschaal. Leraren selecteerden twee leerlingen die doorgaans het meeste externaliserende gedrag vertoonden. De observaties leverden 286 incidenten op. Leerlingen lieten vooral verbaal gedrag en schending van de regels zien; leraren reageerden vooral met korte verbale signalen, negeren, vragen stellen en het leerlinggedrag beschrijven. Geen enkele leraarhandeling sprong er positief uit in de zin dat gebruik ervan in vergelijking met andere handelingen resulteerde in 1) minder incidenten, 2) kortere incidenten, 3) een langere tijd tussen incidenten en 4) een langere tijd tot het eerste incident. Wel resulteerden sommige handelingen (bijvoorbeeld negeren) in vergelijking met andere handelingen in langere incidenten, een kortere tijd tussen incidenten en een kortere tijd tot het eerste incident. Wanneer de relatie leraar en leerling positief was, vonden er minder incidenten plaats en was de tijd tot het eerste incident langer. In de discussie bespreken we onze ideeën over waarom externaliserend leerlinggedrag niet stopt bij sommige leraarhandelingen en waarom leraren sommige handelingen wel en andere niet inzetten.
Kernwoorden: externaliserend gedrag, leraarhandelen, leraar-leerlingrelatie
OVER DE AUTEURS
Dr. Jan O. Bijstra is onderzoekscoördinator bij het Regionaal Expertise Centrum Noord Nederland, RENN4. E-mail: j.bijstra@renn4.nl.
Dr. Anke de Boer is universitair hoofddocent bij de afdeling Orthopedagogiek (basiseenheid: Leren & Ontwikkelen) van de Rijksuniversiteit Groningen. E-mail: anke.de.boer@rug.nl.
Dr. José van der Hoeven is manager onderzoek bij CED Groep. E-mail: j.vanderhoeven@cedgroep.nl.