Loretan, Radstaak en Bosman (2019) concluderen dat het gebruik van een gemiddelde als individuele maatstaf, in zowel onderzoek als praktijk, discutabel is omwille van statistische bezwaren. Dit leidt tot de centrale vraag die binnen dit artikel centraal staat. Waarom hebben mensen de behoefte om zichzelf te vergelijken met een gemiddelde? Uitgaande van Quetelets gedachtegoed over de perfectie van het gemiddelde en Galtons ideeën over het overstijgen van het gemiddelde om perfectie te bereiken lijken er drie psychologische verklaringen als antwoord op de centrale vraagstelling. De eerste betreft de sociale vergelijkingstheorie. Volgens deze theorie vergelijken mensen zichzelf namelijk onbewust met mensen die gezien worden als even ver ontwikkeld als zijzelf. Op basis hiervan wordt het zelfbeeld gevormd. De tweede psychologische verklaring is gebaseerd op het better-than-average-effect (BTA-effect). Volgens dit principe schatten mensen hun vaardigheden beter in dan gemiddeld om zo een positief zelfbeeld te vormen. Anderen daarentegen worden ingeschat op basis van gemiddelde prestaties. Tot slot kan conformisme als psychologische verklaring dienen. Als iedereen in het groepsgemiddelde als individuele maatstaf blijft geloven, wordt deze gedachte in stand gehouden. Volgens het conformisme gaat men mee met de heersende denkbeelden van de meerderheid. Om de huidige manier van gemiddelde-denken aan te passen moet men bereid zijn om de gedachten over het gemiddelde aan te passen. In de praktijk zou het gemiddelde kunnen worden vervangen door een vergelijking van een persoon met eerdere momenten in de tijd over een zekere tijdsperiode.
Kernwoorden: groepsgemiddelden, sociale vergelijkingstheorie, better-than-average-effect, conformisme
OVER DE AUTEUR
Iris Blaauwbroek, BSc, is masterstudente Pedagogische Wetenschappen aan de Radboud Universiteit Nijmegen. E-mail: i.blaauwbroek@student.ru.nl.